د نزار قبانی فکر او اند

 که له ګډون څخه مو موخه دا وي چې د شعر لیکلو پر وخت ولس زما پر ګوتو ناست وي، دا سمه خبره نه ده. خو که موخه مو دا وي چې د ولس ستونزې، اغېزې او تاثرات او د هغوی احساسول، لکه د هغو آسونو په شان، چې د باران پر بوي تر ورېدو مخکې پوهېږي، نو بیا سمه خبره ده.
زه کوچنۍ او غټې تجربې نلرم. هره کوچنۍ تجربه مې په ورته وخت کې د ټولې نړۍ تجربه ده. کله چې له خپله ویره غږېږم، د ټول جهان وير په پام کې نیسم. که ګمان کوی، چې د شاعر جزيي تجربه له بله برزخه راځي، نو تېروتی یې. ځکه شاعر د ټاټوبي، ټولنې، تاریخ او د کلتوري، روحي او جسمي میراثونو برخه ده او هره کلیمه، چې شاعر یې پر کاغذ کاږي، په خپلو زاویوو کې ټول انسانیت رانغاړي.
باورمن یم چې له عشقي شعره سیاسي شعر ته بدلون په هېڅ توګه ګټوره سوداګري نه ده. د مېرمنو په سترګو کې بیده کېدل د اغزنو سیمونو په منځ که د ویده کېدو په پرتله ډېر هوسا او امن دی؛ د عطرو سوداګري د سرکې له سوداګرۍ ګټوره ده. زموږ په هېوادونو کې هوښیار هغه دی،چې د سیاست کوهي ته نه دانګي. د عشق هېواد تر ټولو نېکمرغه هېواد پاتې کېږي او ډاډه ووسه که ځواک مې لرلی، چې د اوږده مهال لپاره د عشق پر ټاټوبي خپله واکمني وساتم؛ د خپل عرش او رعیت د پاېښت او دفاع لپاره هر ډول امکانات مې لرل.
 ټینګار کوم چې دا سیاسي شعر و، چې زه یې له هر څه زیات له پړي او له صلیبه راځوړند کړم. د عربي هېوادونو له نیمایي زیات واکمنان زما د سیاسي شعر په اړه غلیمانه لید لري او رټل شوی مې ګڼي. هغوی خپلو هېوادونو ته زما د کتابونو د ننوتلو مخه نیسي، حال دا چې د میني د شاعر په توګه یې زما کتابونه نازول او په غېږ کې یې نیول. زما لپاره شوني وه چې د باطنیونو او ډارنو په څېر د تقیې له آره پیروي وکړم. خو ما په بودايي توګه په اور کې مړینه غوره کړه، ځکه ایمان لرم چې لیکل په خپله یو ډول شهادت دی او حقیقي شاعر هغه څوک دی چې د خپلو کلیمو په تورې وژل کېږي، لکه څنګه چې سقراط او حلاج ووژل شول.

زه هغه شاعر یم، چې خپله همېنشنۍ لاره د خنجر په تېره اړخ انتخابوم او ګمان کوم چې د خنجر پر تېرې خوا بیده  کېدل، نه هوسا خوب دی او نه هم د لېوالتیا او رغبت وړ.

په کومه مینه یې چې زه تړلی یم، هغه مینه نه ده چې د ښځې د بدن جغرافیه یې محدودوي. زه په داسې تنګ مرمرین قبر کې مېشته کېدل نه منم. ښځه له لویو وچو څخه یوه ده، چې هلته مې سفر کړی، خو ټوله نړۍ نه ده. زما مینه ټول ژوند په غېږه کې رانغاړي، دا مینه په خاوره کې، په اوبو کې، د مبارزینو په ټپونو، د ماشومانو په سترګو، د زده کوونکو په اعتصابونو او د قهرجنو په قهر کې ځای لري. ښځه زما د اوږده مزل له تمځایونو څخه یو او له بندرونو څخه یو بندر دی، چې یوه ورځ یې ماته ډوډۍ او اوبه، وریښم او عودونه راکړل، خو نور بندرونه هم شته چې بېړۍ مې ځان ته رابلي.

ښځه یوه ورځ زما په لاسو کې یو ګل، په ګوتو کې مې یوه ګوته او هغه خوږ ویر و، چې پر بالښت مې بیده کېده، خو وروسته په یوې وژونکي تورې بدله شوه.

 ښځه زما لپاره د مالوچو په مېنځ کې د طلا سکه، په حرمسرای کې منتظره وینځه او یا هغه مسافرخانه نه ده، چې  بکسونه په کې ږدم او ترې لاړ شم. ښځه زه اوس د انقلاب ټاټوبی او د آزادي بخښوونکي لاملونو یو لامل ګڼم. زه د مېرمنو مسئلې د ټولنې د آزادي بخښوونکي جګړې له مسئلو سره، چې د عرب نړۍ ورسره لاس او ګریوان ده، اړوندې ګڼم. نن د دې لپاره لیکم، چې ښځه د خلیفه ګانو له غاښونو او د قوم د سرکرده ګانو له نوکانو وژغورم. غواړم هغه د پخلنځي او د دسترخان ټولولو له ښځې وژغورم او د عنتره او ابو زید الهلالی له تورو یې آزاده کړم.

سیاسي ژوند مې د ژوندانه او هنر بریالی اړخ پاتې شوی، شعر او ښایسته قاموس یې راته بډایه کړی دی.
د شعر لار اصلاً د انیشټین په لور نه ده. شعر د پاک سرشتو په لور درومي، یانې څوک چې د اغوستلو لپاره جامې ونه مومي، قصیده اغوندي.

زه چې ولسونو ته کله شعر لولم، مخکې له دې چې سالون ته راننوځي د هغوی منل شوي علمي درجې او سندونه نه ګورم.

که داسې انګېرې چې زه له داسې یو ملت سره اخته یم، چې پوهه یې لږه او کلتور یې کم دی، د روس ملت هم د انقلاب په پیل کې همداسې و، خو دا د پوشکین او مایاکوفسکي د ژبې د نیمګړتیا لامل ونه ګرځېده.

څنګه چې د عرب ملت زما جبر دی، نو دنده مې ده چې ورسره واوسم او ورسره شعر ووایم او ولیکم. که دې ته په تمه پاتې شم، چې د ابوظبی کلتور هارواردي کلتور شي، دا زما په اند د شعر، تاریخ او حقیقت لپاره توطئه ده. په سوډان کې لس زره کسان ما ته غوږ وو. هغوی د انګورو د تورو ګونګورو په شان د ونو له څانګو راځوړند وو، غوښتل دې وې باسم، ځګه چې جلابیې یې پر تن وې.

خو هغه روڼ اندي، چې غواړی شعر د هغوې د پام وړ وي، څوک دي؟ آیا ډاکټران، مهندسان، د بانکونو مدیران، د شرکتونو مالکان او قراردادیانو په شان فارغ التحصیلان دي یا وزیران، مدیران او کارکوونکي دي؟

د کتاب وېشلو شمېرې ثابتوي چې پورته یاد شوي کسان، ان یو کتاب هم نه لولي او نه کتابتون ته ځي. د هغوی فرهنګي سطحه ورځپاڼې او تلویزیوني سریالونه دي.

له ما غواړی چې د سکرو په کان کې پاک پاتې شم او خپلې جامې سوتره وساتم. رانه غواړی چې په داسې ټولنه کې سپېڅلې واوسم، چې په خپله سپېڅلتیا نه پېژني. رانه غواړی چې مینه د اولیاو او قدیسانو او د کرامه اصحابو مرتبو ته ورسوم. دا زما د انسانیت پر ضد ده.

زه ځان د هغه قبیلي یو تن ګڼم، چې له ښځو سره په غاښ چیچلو او نوکارو مینه کوي. د قبیلې له میراث او جاهلانه عشق له شریعت څخه د خلاصون لپاره اوږده مهال ته اړتیا لرو.

عربي انقلاب باید د جسم او فکر بدلون یوځای په پام کې ونیسي، د بڼې او منځپانګې بدلون یوځای په پام کې ونیسي. هر انقلاب چې یوازې فکر په پام کې ونیسي، بې له دې چې جسم په پام کې ونیسي، هغه انقلاب به نیمګړی وي. جسم اجرايي وزله ده او که د دې وزلې ګردښت سمبال نشي، پایله به یې هېڅ وي. د بېلګې په توګه د چین انقلاب د صیغې اصل له مینځه ویوړ او اوس کوم پلار پر هېڅ هانګ کانګي مرییوال خپله لور نه پلوري. همدا ډول د هغه دود جرړې یې وچې کړې چې د انجونو پښې به یې په اوسپنیزو قالبونو کې ایښودلی، چې له کوره ونه وځي. د چین انقلاب معجزه په دې کې ده، چې په ټوله مانا یې له بودا او کنفوسیوس سره له معاملې سرغړاوی وکړ او مخکښانو  یې ګړندي بدلونونه خپل رسمي آرونه وګرځول؛ د همدې لپاره  اجدادي اروا نوره د  نوي چین په عقل کې ځای نلري.

خو زموږ انقلابونه له ټولو آزادي غوښتونکو شعارونو او له ټولو هغو مخکښو آرونو سره سره، چې لارښودونکي یې دي، د ډېر حساسیت او د مذهبي جرړې له امله د جنسي مسئلې له حل څخه ډډه کوي او د  همدې لپاره له ملنډیزو تضادونو سره مخ شول....

موږ له مارکس څخه غږېږو، خو بیا هم  په شپه کې یو بدوي سړی له تورې ږېرې او له زرغونې جلابیې سره مو لیدلو ته راځي او حرز او تعویذ مو غاړې ته اچوي او خپل کرامات را زده کوي!!!

د ښکېلاک نقشه دا وه چې هند د پخلي مسالو او طبي بوټو، مصر د مالوچو، سیلان د چایو او چین د وریجو او اپیومو تولیدونکي پاتې شي...

که د شپانه له ټولنې نه کمپیوټري ټولنې ته ونشو کړای بدلون ومومو، جنرال موټورز او وال سټریټ او د راکفلر او فورډ کورنۍ به تر اجله پورې پر موږ واکمنې پاتې شي.

انقلاب زما په اند د عربي انسان د بشپړې جغرافیې بدلون او بیا جوړېدنه ده. عربي عقل کړکیچن دی، ځکه پرته له عمله او اغېزې پاتې شوی دی. هغه ‌دړې ته ورته دی چې په کوفي خط لیکل شوې او له ځانه بېزاره ده. د عربي انقلابيونو دنده ده چې پر نوي کاغذ په بشپړه توګه نوي څه ولیکي، ځکه پخوانی کلام د خپلو ټولو دلالتونو او رموزو څخه جلا شوی دی. خو له کومه یې پیل کړو؟

له پیریانو یې پیلوو، له ماشومانو، له بې فکره فکرونو، له بې شکله شکلونو، له هغو سپېڅلذاتو، چې لا زموږ په موعظو او منقولو اقوالو زهرجن شوي نه دي، له هغو ټولو بې ګناهانو، چې کوپړې یې لا بڼه موندلې نه ده او ملاګانې یې لا محدب شوې نه دي.

پر انقلابي فکر ده، چې د خپل نوم وړتیا ومومي او د بولدوزر د پله په شان د ویجاړیو د مینځه وړولو او د ډېرانونو او د دې سیمي د هغو راغونډ شویو پاتې شویو خځلو په غورځولو کې لاس په کار شي، چې د انحطاط له پېرونو پاتې شوي.

انقلابي لیکنه یو انقلابي انسان پنځوي. د لیکنې کار او انقلابي کار لازم او ملزوم دي او که په دې سیمه کې د هر انقلابي نظام اصلي موضوع عربي انسان دی، نو باید د مخاطبولو لپاره  یې نوې بڼه رامینځته کړو...

د لمبه وهونکي انقلابونو او هغو انقلابونو، چې په راتلونکې کې به یې لمبې پورته شي، دنده ده چې لیکوالان خپله برخه وګڼي او د بدلون د عمل لپاره یې خپل یاران او شریکان وشمېري. د انقلاب او لیکوالۍ تر مینځ هر ډول ټکر، چې اوس د عرب په ځینو انقلابي نظامونو کې شته، د دواړو هممهاله مرګ له ځان سره لري.

د شعر لپاره له هغه طبقې پرته، چې ورته غوږ ږدي، لولي او ورڅخه اغېزمن کېږي، بله طبقه شتون نلري. شعر هغه اورګاډی نه دی چې لومړی کلاس یې له دویم، دریم او نورو بېل وي. ټول هغه کسان چې د شعر په اورګاډی کې مزل کوي، پر یوه ډول څوکۍ کښېني او له یوه ډول امتیازه برخمن دي.

زه شاعر د شعري پرولتاریا په کتار یا د ولس په کتار کې درېږم، هر چېرې چې وي او هر ډول چې وي.